کودک و سوء استفاده جنسی (آزار جنسی)

سوءاستفاده جنسی از کودک، به صورت درگیری کودک در فعالیت‌های جنسی است که کودک نمی‌تواند آن‌ها را درک کند. از لحاظ رشد و تکامل جسمی و جنسی برای آن آمادگی ندارد و به این کار راضی نیست. این کار، نقض محرمات اجتماعی است و برخلاف شرع و عرف و قوانین اجتماعی صورت می‌گیرد. سوءاستفاده جنسی می‌تواند واقعه‌ای منحصر به فرد باشد اما معمولا مزمن است و به دفعات انجام داده می‌شود. بیشتر مجرمان، بزرگسالان (بالای 18سال) یا نوجوانانی هستند که کودک، آن‌ها را می‌شناسد و معمولا با تحت فشار قرار دادن و استفاده از زور یا از طریق فریب و اغوا کردن کودک، از او سوءاستفاده جنسی می‌کنند. بیشتر موارد سوءاستفاده جنسی از دستمالی نامناسب کودک، چشم چرانی، در معرض فیلم‌های مستهجن قراردادن کودکان گرفته تا اعمال فشار و وارد کردن آنها به اعمال جنسی است. سن قربانیان از نوزادی تا 18سالگی متفاوت است ولی بیشترین دوره سنی که این مشکل در آن اتفاق می‌افتد، 8 تا 11 سالگی و سن متوسط را 9سالگی ذکر می‌کنند. از هر 5 کودکی که وارد اینترنت و چت‌روم می‌شوند، یک کودک پیشنهادهای جنسی دریافت می‌کند. اگر چه افراد غریبه هم مرتکب چنین اعمالی می‌شوند ولی 60 درصد کودکان، توسط افراد آشنا و مورد اعتماد خانواده و 30 تا 40 درصد آن‌ها توسط خویشاوندان، مورد آزار و سوءاستفاده جنسی قرار می‌گیرند. مجرمان اغلب مرد و شامل اعضای خانواده، مثل والدین، برادر و خواهر و خویشاوندان (عمو، دایی، خاله، عمه و ...)، دوستان خانوادگی، شاگرد مغازه پدر، راننده سرویس، معلمان و مربیان هستند. حدود 90 درصد از موارد سوءاستفاده جنسی، کودک و خانواده کودک، شخص آزاردهنده را می شناسند و به او اعتماد دارند.

واکنش کودکانی که مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند

کودکان معمولا پس از افشای آزارجنسی مورد توجه قرار می‌گیرند. آن‌ها ممکن است راز خود را با والدین که نقشی در آزار جنسی او نداشته اند، خواهران، برادران، خویشاوندان، دوستان یا معلمین و مربیان مورد اعتماد خود را در میان بگذارند. کودکان به ندرت راز خود را پس از یک واقعه افشا می‌کنند و به طور شایع این کار را به مدت چند هفته، ماه یا سال به تاخیر می‌اندازند به ویژه اگر فرد مجرم، به طور مدارم به کودک دسترسی داشته باشد. کودکانی که مورد آزارجنسی قرار گرفته‌اند، چه آزارجنسی را افشا و بازگو کنند و چه آن را به شکل یک راز پیش خود نگهدارند، نسبت به کودکان سالم که مورد قرار نگرفته‌اند، در معرض خط بیشتری برای مشکلات جسمی، روحی، عاطفی و اجتماعی قرار دارند و حتی ممکن است این مشکلات را تا بزرگسالی با خود به همراه داشته باشند. (در صورت برخورد خانواده و درمان زودرس، این خطر کمتر و احتمالا، مشکلی در آینده پیش نخواهد آمد). اغلب کودکان به علت تهدید شخص آزاردهنده یا از ترس آبروریزی و متلاشی شدن خانواده، آزارجنسی را به عنوان یک راز، در دل خود نگه می‌دارند. در کودکانی که به صورت ناگهانی، دچار مشکلات رفتاری می‌شوند، باید به سوءاستفاده جنسی مشکوک شد. کودکانی که مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته‌اند ممکن است منزوی شوند، دچار خشم و رفتار تهاجمی شوند، خشمگین و عصبانی باشند یا احساس گناه و دچار افسردگی و افکار خودکشی شوند. افت تحصیلی، مشکلات جسمی، لجبازی، ترس، پرخاشگری، اضطراب زیاد، وایستگی شدیدبه مراقبت، شب ادراری، کابوس‌های شبانه و مشکلات خواب از دیگر علایم هستند و ممکن است حتی، هیچ تظاهر رفتاری از خود نشان ندهند. رفتار ناشی از افزایش فعالیت جنسی، باید شک به سوءاستفاده جنسی را در کودک برانگیزد. اگر چه برخی از کودکان دارای این گونه رفتارها، با تماشای فیلم‌های جنسی یا مشاهده فعالیت جنسی بزرگسالان، در معرض رفتارهای جنسی نامناسب قرار گرفته‌اند.

واکنش والدین در مواجهه با کودکی که مورد آزارجنسی قرار گرفته

آزارجنسی کودکان، یکی از دشوارترین واقعیت‌هایی است که خانواده‌ها با آن مواجه می‌شوند. والدین ابتدا این مسئله را انکار می‌کنند، چون پذیرش این واقعیت وحشتناک که کودکشان مورد آزارجنسی قرار گرفته است، بسیار سخت و دردآور است. والدین ابراز می‌کنند که در چنین مواقعی، بدترین لحظات عمرشان را سپری کرده‌اند. ممکن است دچار احساس خشم و نفرت (نسبت به آزاردهنده جنسی) شوند، احساس گناه یا هم دیگر را متهم به غفلت و کم کاری کنند. کودک را تنبیه و سرزنش کنند که "ای بچه بی‌عقل و بی‌دست و پا، نتونستی از خودت محافظت کنی" یا به صورت جبرانی، محبت افراطی به کودک کنند. والدین در مواجهه با آزارجنسی فرزندشان باید با حفظ خونسردی، پرهیز ار تنبیه و سرزنش، پرهیز از سوال‌های بی‌مورد مسائل جنسی از کودک، ائ را تشویق به صحبت کردن کنند. در صورت شتابزدگی و آشفتگی و برخوردهای خشونت آمیز، کودک شدیدا احساس گناه می‌کند و ترجیح می‌دهد که سکوت کند و خاموش باشد و راجع به اتفاقی که افتاده است صحبت نکند. لذا لازم است والدین با حمایت عاطفی از کودک، به نحوی که کودک احساس کند که پدر و مادرش مثل قبل او را دوست دارند و او را می‌پذیرند و طردش نمی‌کنند و با گفتن یک جمله ساده مثل: "عزیزم احساس می‌کنم که کسی تو را اذیت کرده و تو از این بابت خیلی ناراحتی، من آماده‌ام که باهم صحبت کنیم" با او همدردی کنند. وقتی کودک احساس کند از هر جهتی مورد حمایت والدین است و مورد شماتت و توهین و تحقیر قرار نمی‌گیرد، قفل سکوت را می‌شکند و راجع به جزئیات واقعه، صحبت می‌کند. والدین باید سعی کنند شنونده خوبی باشند و از قضاوت عجولانه پرهیز کنند و از مشاورین و متخصصین کمک بگیرند.

والدین در چنین مواقعی، ترجیح می‌دهند، جهت حفظ آبروی خانواده، خصوصا اگر مجرم از نزدیکان و آشنایان باشد، مسئله را فاش نکنند و به پلیس و مراجع قانونی مراجعه نکنند. ولی اگر والدین، جهت پیشگیری از اقدام مجدد کودک آزاری مجرم، به مراجع قانونی مراجعه کردند، بهتر است، پیگیری‌های قانونی را خودشان به تنهایی انجام دهند و تا حد امکان، کودک را از درگیری‌های طولانی و آزاردهنده و اضطراب‌آور قانونی، معاف کنند. چرا که کودکی که مورد آزار قرار گرفته و دچار آسیب پس از حادثه شده است، با سوالات و معاینات مکرر پزشک، پلیس و قاضی دادگاه مواجه می‌شود و این آسیب، مکررا تکرار می‌شود. مثلا این که آزارجنسی، چندبار برای او اتفاق افتاده است.

اقدامات پیشگیرانه از وقوع آزارجنسی در کودکان

چون آزار جنسی کودکان، معمولا توسط بزرگسالان بالاتر از 18سال یا نوجوانانی که چندین سال از کودک بزرگترند، اتفاق می‌افتد، والدین باید تهمیداتی فراهم کنند که از موقعیت‌های بروز آزارجنسی کودکان پیشگیری به عمل آید و موقعیت‌هایی که احتمال سوءاستفاده جنسی کودک وجود دارد، به حداقل برسد:

1. موقعیت‌هایی را که کودک به صورت غیرضروری (مثلا: بازی) با بزرگسالان یا نوجوانان تنها می‌ماند، به حداقل رساند، در صورتیکه اجبارا کودک باید نزدیک بزرگسال یا نوجوان تنها بماند، باید حداکثر شرایط امنیتی را لحاظ کرد و مطمئن شوید که چند بزرگسال و نوجوان دیگر هم آنجا حضور دارند.

2. موقعیت‌هایی را که در آن احتمال آزارجنسی وجود دارد باید پیش‌بینی کرد. در مواقعی که کودک با چند نوجوان یا بزرگسال دیگر مشغول ورزش یا کلاس‌های هنری مثل: موسیقی، خطاطی، نقاشی و شناست باید از مربیان و معلمین سوال شود که آیا نظارت کافی بر رفتارهای نوجوانان یا بزرگسالان، در ارتباط با کودکان دارند یا نه؟

3. گاهی خانواده‌ها مجبورند، فرزندشان را به دست یک بزرگسال بسپارند (مثل: رانندگان سرویس مدرسه و مهد، مربی موسیقی، مربی ورزش، معلم خصوصی)، والدین باید در استخدام این افراد، نهایت دقت و اطمینان را حاصل کنند. بهتر است والدین در استخدام اینگونه افراد به مراکز معتبر که نظارت کافی بر کارکنان خود دارند و تحقیقات کافی تندروی صلاحیت اخلاقی آنها و نداشتن سوءپیشینه آنها به عمل آورده‌اند، مراجعه کنند. این مراکز چون باید پاسخگوی والدین در مقابل مشکلات احتمالی باشند از اطمینان بیشتری در مقایسه با افرادی که خانواده‌ها شخصا استخدام می‌کندد برخوردار هستند.

4. زمانی که مجبورند فرزندشان را با یک بزرگسال یا نوجوان بزرگتر از خودش تنها بگذارند، نظارت و مراقبت را بیشتر کنند و گاهی اوقات به صورت غیرمنتظره و سرزده به سراغ آنها بروند. حتی اگر آن فرد مورد اعتماد خانواده و از آشنایان باشد.

5. بیشتر مراقب کودکان کم سن و سال و کودکان ناتوان ذهنی باشند. کودکان کم سن و سال به علت سن کم و کودکان ناتوان ذهنی به علت هوش کم، بیشتر در معرض خطر سوءاستفاده جنسی هستند. چون از اطلاعات کمتری در مورد امنیت خود و پیشگیری از آزارجنسی برخوردارند. قدرت تشخیص رفتارهای آزارجنسی و عادی را ندارند، مهارت‌های لازم (اجتماعی و توانایی‌هایی کلامی) جهت مقابله با افراد سوءاستفاده کننده و دفاع از خود را ندارند. لذا مراقبت و مواظبتاز این کودکان باید بیشتر صورت گیرد.

6. والدین باید اطلاعات کافی راجع به کسانی که فرزندشان، اوقات خود را با آنها می‌گذرانند داشته باشند، مواظب باشند که فرزندشان، افراد بزرگسال یا نوجوانان بزرگتر از خودش را در مکان‌های ناشناخته و دور همراهی نکنند. در مورد قرارهای ملاقاتی که فرزندتان با دوستان خود دارند از او سوال کنید.

آموزش برای کاهش آزارجنسی در کودکان

کودکان با آموز‌ش‌های مناسب، مهارت‌های لازم جهت شناسایی موقعیت‌های احتمالی آزارجنسی را کسب می‌کنند و روش‌های مقابله با آن را یاد می‌گیرند. آموزش‌ها باید متناسب با سن و برای  او قابل فهم و درک باشد.

1. به کودکان در مورد قسمت‌های خصوصی بدن و اندام تناسلی‌شان آموزش دهید: به کودکان 2 تا 6 سال که در دستشویی رفتن، حمام کردن و تعویض لباس به پدر و مادرشان وابسته‌اند، باید اینگونه توضیح داد: "به غیر از مامان و بابا، اون هم فقط برای شستن تو و موقع لباس عوض کردن، هیچکس دیگه‎ای اجازه نداره به پشت تو (باسن) و جلوی شکمت (اندام تناسلی) دست بزنه یا نگاه کنه. فقط خودت می‌تونی به این قسمت‌ها نگاه کنی و اگه کسی خواست اینکارو انجام بده، حتی اگر آدم آشنایی هم بود، زود بیا به مامان و بابا بگو و اگه مامان و بابا نبودن، جیغ بکش و بقیه رو خبر کن". به کودکان بالای 6سال که در انجام دادن کارهای شخصی خود مستقل شده‌اند باید توضیح داد: "هیچکس، حتی بابا و مامان، حق نداره شلوارت رو پایین بکشه و به پشتت (باسن) و جلو شکمت (اندام تناسلی) دست بزنه یا نگاه کنه. اگر کسی خواست با تهدید (زور یا فشار) یا با تطمیع (دادن شکلات و خوراکی و اسباب بازی) این کار را بکنه و به تو دست بزنه، محکم دستش رو پس بزن و به او نه بگو. اگر خواست دوباره و به زور این کار رو بکنه، با داد و فریاد کردن اطرافیان رو خبر کن"، این گفتگوها که در محیطی دوستانه با فرزندان انجام می‌گیرد، ذهن کودکان را نسبت به تعرض‌های احتمالی آماده می‌کند و باعث آمادگی جهت مقابله با آزارهای جنسی می‌شود.

2.حرمت‌ها و حریم‌ها را به کودک آموزش دهید: به کودک آموزش دهید که دیدن بعضی از قسمت‌های بدن، خصوصی و شخصی است و هر وقت دستشویی یا حمام می‌رود حتما در را ببندد، چرا که زشت است کسی او را ببیند و یا هروقت خواست لباس عوض کند در را ببندد تا کسی او را نبیند.

3. به کودکان آموزش دهید در صورتی که در موقعیت آزارجنسی قرار می‌گیرند، چه باید بکنند: باید به آنها گفت، به سرعت از آن موقعیت خارج شوند و از افراد مطمئن مثل: پلیس، معلمان، مربیان و آشنایان کمک بگیرند.