برخورد مناسب با رفتار پرخاشگرانه و خطرناک در کودکان

رفتار‏های خطرناک را بلافاصله متوقف کنید. پس از متوقف ساختن رفتار، از روش‏های انظباطی مؤثر استفاده نمایید.

«من فقط می‏خواستم او را با آن بترسانم!»

صبح یک روز شنبه، هنگامی‏که در حال مرتب کردن گاراژ بودم، دو فریاد وحشت‏زده را شنیدم. «کمک! کمک!»

پسر پنج ساله ‏ام، اریک، چماقی در دست گرفته و جف پسر 6 ساله همسایه را دنبال می‏کرد. جف آشکارا ترسیده بود و فرار می‏کرد تا جان سالم به در ببرد.

با توجه به آن موقعیت؛ وضعیت هیجانی و رفتاری جف، متناسب بود.

من به سرعت از گاراژ خارج شده و فریاد زدم «اون چماق رو بذار کنار، اونو نزنی!» من خودم را به اریک رسانده و چوب را از دست او در‏آوردم و گفتم: «هیچوقت کسی را با چماق دنبال نکن! این کار خیلی خطرناک است!»  سپس به او گفتم: «محرومیت زمان‏مند! برو روی پله‎‏های ایوان بنشین، همین الان!» اریک به آنجا رفت.

به سمت جف برگشتم تا به وضعیت او رسیدگی کنم، اما او ناپدید شده بود. معلوم بود او خود را به «جای امنی» رسانده بود. سپس من به چماق نگاه کردم و وقتی که دیدم یک لوله پلاستیکی تو خالی مخصوص ضربه زدن به توپ پلاستیکی است، تا حدودی آرامش خاطر پیدا کردم.

پس از اینکه محرومیت زمان‏مند اریک به پایان رسید، ما گفتگوی زیر را با هم داشتیم:

پدر: «اریک، هیچوقت تلاش نکنی که بچه دیگری را با چماق یا هر چیز دیگری کتک بزنی! این کار خطرناک است و به دیگران صدمه می‏زند.»

اریک: «من نمی‏خواستم واقعا جف را با چماق بزنم. من فقط می‏خواستم او را با آن بترسانم.»

پدر: «هیچوقت از یک شیء برای کتک زدن یا ترساندن دیگران استفاده نکن. حالا به من بگو تو چه کاری انجام دادی که خیلی خطرناک بود؟»

اریک: «من جف را با یک چماق دنبال کردم. او به من نوبت نمی‏داد تا به توپ ضربه بزنم.»

پدر: «دنبال کردن جف با یک چماق، کار خطرناک و نادرستی بود. دفعه بعد اگر جف به تو نوبت ندهد که به توپ ضربه بزنی و تو عصبانی شوی، چه کار می‏کنی؟ چه کاری می‏توانی انجام دهی که بی‏خطر باشد؟ خودت به من بگو.»

اریک: «خب، من می‏تونم به او بگم که اگر نوبت را رعایت نکند، با او بازی نمی‏کنم... من می‏تونم به مادرش بگم... من می‏تونم بیام و به شما بگم که او نوبت را رعایت نمی‏کند.»

پدر: «این‏ها همه کارهای خوب و بی‏خطر هستند که می‏توان اگر کسی نوبت را رعایت نکرد، انجام دهی. من خیلی خوشحالم که در مورد این راه‏های بی‏خطر برای رفتارت در آینده فکر کرده‏ ای. »

من و اریک به گفتگو در مورد رفتار و احساسات او ادامه دادیم. من همچنین آن چماق را برای یک هفته کنار گذاشتم که می‏تواند یک پیامد منطقی ملایم برای اقدام اریک در ترساندن یک نفر با آن، باشد.

انگیزه ‏های بسیاری برای رفتار پرخاشگرانه وجود دارد. ممکن است کودکی به این دلیل که عصبانی و ناراحت است، به این دلیل که می‏خواهد راه خود را باز کند، یا به این دلیل که می‏خواهد بر شخص دیگری مسلط شده و او را کنترل کند، سعی نماید که به دیگری آسیب بزند. شاید او بخواهد کودکان دیگر را تحت تأثیر قرار دهد. با این وجود، ما به عنوان والد، باید مانع از رفتاری شویم که موجب تهدید و یا صدمه دیگران است. کودکان پرخاشگر با ریسک بالایی برای تبدیل شدن به نوجوانان یا بزرگسالان ناسازگار مواجه هستند. همچنین ممکن است کودکی با سرپیچی از قوانین با اهمیت ایمنی و یا با اقدام به ریسک های جدی، خود را در معرض خطر قرار دهد. به عنوان مثال؛ ممکن است کودکی با سه چرخه ‏اش وارد یک خیابان شلوغ شود، با کبریت بازی کند و یا به وسایل خطرناک بیش از حد نزدیک شود.

برندی نه ساله و پدرش در یک پارک بزرگ در حال قدم زدن بودند. آن بعد از ظهر برندی بسیار شلوغ بود جلوتر از پدرش می‏دوید به طوری‏که بار‏ها نزدیک بود گم شود. پدر او به غر زدن و فریاد کشیدن بر سر او و برندی هم «به کار خودش» ادامه می‏دادند.

هنگامی‏که آنها به انتهای پارک نزدیک شدند، برندی به سرعت دور شد و در پیچ پیاده ‏رو ناپدید شد. پدر سرانجام خود را به او رساند و او را نشسته بر روی لبه یک پل هوایی عابر پیاده یافت، که از آنجا ماشین‏هایی را که زیر پای او در حرکت بودند، تماشا می‏کرد!

او سعی کرد آرامش خود را حفظ کرده و از برندی خواست که به آرامی از آنجا پایین بیاید، پس از پایین آمدن برندی، پدر او را سرزنش کرد و یک محرومیت زمان‏مند نه دقیقه‏ ای هم برایش در نظر گرفت که برندی در پشت یک درخت بزرگ در انتهای پارک آن را گذارند. در ادامه پیاده‏ روی، برندی مجبور بود در چند قدمی پدرش باقی بماند و در غیر اینصورت، محرومیت زمان‏مند بعدی در انتظار او بود. برندی به سرعت سر به راه شد.

مدیدیت رفتار پرخاشگرانه و خطرناک در کودکان

شما از مدیریت رفتار پرخاشگرانه و خطرناک، دو هدف را دنبال می‏کنید. نخست اینکه؛ به منظور حفاظت کودک خود و یا دیگران، سریعا سوءرفتار را متوقف کنید و دوم اینکه برخوردی مؤثر با سوءرفتار داشته باشید. به طوری‏که مجددا تکرار نشود. به منظور تحقق این دو هدف گام‏های اساسی زیر را به یاد داشته باشید.

رفتار را متوقف کنید, کودک را مختصری سرزنش کنید, رفتار نامقبول را نام ببرید

گاهی اوقات شما نیاز دارید که سریعا وارد عمل شده و کودک خود را درحال انجام رفتار پرخاشگرانه یا خطرناک متوقف سازید. بعضی وقت‏ها زمان حرف زدن و بعضی وقت‏ها هم زمان عمل کردن است. زمانی که ایمنی کودک شما و کودکان دیگر به مخاطره افتاده است زمان آن است که سریعا دست به عمل بزنید.

پس از متوقف ساختن رفتار خطرناک، کودک را به صورت مختصر اما جدی سرزنش کرده و سوءرفتار خاصی را که مرتکب شده‏ است، نام ببرید. پیش ازفرستادن کودک به محرومیت زمان‏مند با او وارد جروبحث و یا گفتگو نشوید. با صدایی بلند و محکم بگویید «نه! هرگز نباید........ (نام رفتار پرخاشگرانه یا خطرناک او) را انجام دهی!» من با تاکید و روشن به اریک گفتم: «هرگز نباید شخص دیگری را با چماق دنبال کنی!»

بلافاصله کودک را در محرومیت زمان‎‏مند قرار دهید

هنگام تنبیه رفتار پرخاشگرانه یا خطرناک، زمان اعمال محرومیت زمان‎‏مند سریع است نه زمان صحبت و بگومگو کردن. شما می‏توانید بعدا در این باره با هم صحبت کنید. پس از متوقف ساختن رفتار خطرناک کودکتان، سریعا او را به محرومیت زمان‎‏مند بفرستید. از این گام مهم چشم پوشی نکنید و از زمان‏سنج هم استفاده نمایید. ممکن است شما بپرسید: «آیا یک کودک پرخاشگر، از دستور ما برای رفتن به محرومیت زمان‎‏مند، اطاعت کرده و در این زمینه همکاری خواهد کرد؟» جواب این سوال «بله» است. فصل 12، به شما می‏گوید که چگونه یک کودک نافرمان را به همکاری و پذیرفتن روش انظباطی محرومیت زمان‎‏مند وادارید.

چنانچه هر دو کودک شما در رفتار خطرناک سهیم بوده و اگر هر دو تا حدودی اشتباه کرده ‏اند، از «محرومیت زمان‏مند در مورد 2 کودک» استفاده کنید. هنگامی که از محرومیت زمان‎‏مند در مورد 2 کودک استفاده می‏کنید، لازم نیست که معلوم کنید چه کسی مقصر است یا چه کسی بیشتر مقصر است. محرومیت زمان‎‏مند برای دو کودک در فصل 15 مورد بحث قرار گرفته است.

هنگامی که کودک شما در حال گذراندن محرومیت زمان‎‏مند است، خود را برای گفتگوی «پس از محرومیت زمان‎‏مند» آماده کنید. آنچه را که می‏خواهید بگویید به صورت ذهنی تمرین کنید. در مورد علت احتمالی رفتار خطرناک یا تکانشی کودک خود فکر کنید.

با او در مورد رفتار پرخاشگرانه یا خطرناکش گفتگو کنید

زمان صحبت کردن، پس از اتمام محرومیت زمان‎‏مند است. دوباره به کودک خود بگویید که آنچه او انجام داده است پرخاشگرانه یا خطرناک بوده است. به او بگویید که رفتار او به چه دلیل غیر‏قابل قبول است. سپس از او بخواهید که به بیان خود، به شما بگوید که چه کاری انجام داده است که خطرناک و نامقبول است. در این زمان، شما از او نمی‏خواهید که معذرت خواهی کند و یا قول بدهد که دوباره این کار را انجام ندهد. شما فقط از او می‏خواهید که کاری را که انجام داده است، توصیف کند. من در گفتگو با پسرم اریک به او گفتم: «اریک، دوباره به من بگو چه کاری انجام دادی که خطرناک بود؟»

پس از آنکه او رفتار پرخاشگرانه یا خطرناکش را توصیف کرد، از او بخواهید جایگزین‏های بی‏خطری را که می‏تواند در آینده از آنها استفاده کند، توصیف کند. من به هنگام صحبت کردن با اریک به او گفتم: «به من بگو، دفعه بعد اگر نوبت را رعایت نکرد و تو عصبانی شدی، چه کاری انجام می‏دهی؟ چه کار بی‏خطری می‏توانی انجام دهی؟»

هنگامی که کودک شما، جایگزین‏های ایمن و بی خطر رفتاری را به شما می‏گوید، او را تحسین کنید. ایده‏ های او را تشویق کنید. او را کمک کنید تا روش‏های جایگزینی را برای سازگاری با افراد دشوار کشف کرده و در آینده، مشکلات را حل کنید. اریک 5 ساله، کارهای مختلفی را نام برد که در آینده در صورتی که جف، نوبت را رعایت نکند، او می‏تواند آنها را انجام دهد. «من می‏توانم به او بگویم اگر نوبت را رعایت نکند، با او بازی نمی‏کنم... من می‏توانم به مادرش بگویم. می‏توانم به شما بگویم که او نوبت را رعایت نمی‏کند. »

چنانچه هیچ گونه رفتار جایگزین بی خطری، به ذهن کودک شما نرسد، شما باید در یافتن چنین جایگزین‏هایی به او کمک کنید. اگر او با عصبانیت گفت: «ولم کن» و از صحبت کردن با شما خودداری کرد، صحبت کردن را به بعدا موکول کنید و یا اینکه یک بار دیگر او را به محرومیت زمان‎‏مند بفرستید. اما این کار را فقط یک بار انجام دهید. به دنبال این محرومیت زمان‎‏مند، دوباره سعی کنید با او در مورد جایگزین‏های رفتاری بی خطر صحبت کنید.

گام‏های اساسی برای برخورد با رفتار پرخاشگرانه یا خطرناک

فهرست والدین

یک پیامد منطقی ملایم یا جریمه‏ رفتاری را برای او در نظر بگیرید

پیامدهای منطقی یا جریمه ‏های رفتاری در فصل 5 توصیف شده ‏اند. چنانچه کودک شما کوچک است و با بچه قلدر همسایه رفتاری پرخاشگرانه از خود نشان دهد، احتمالا با یک پیامد طبیعی مانند چشم ورم کرده یا کبود شدن قسمت دیگری از بدنش، مواجه می‏شود!

پسر یا دختر شما از یک اسباب بازی یا شیء را برای یک مدت طولانی توقیف کنید. اریک استفاده از چماق پلاستیکی‏اش را برای یک هفته از دست داد.

مری 12 ساله، از اینکه با دوچرخه اش به سرعت به سمت بچه‏ های کوچکتر حرکت کند و ناگهان تغییر مسیر بدهد و اینگونه آنها را بترساند، لذت می‏برد. پس از اینکه مادر او دوچرخه‏ اش را به مدت 2 هفته توقیف کرد، او برای همیشه این رفتار خطرناک را کنار گذاشت.

پس از آنکه پدر برندی، او را نشسته بر روی پل عابر پیاده یافت، او را مجبور کرد که در بقیه آن روز، همواره در چند قدمی ‏اش باقی بماند. این محدودیت مختصر یک پیامد منطقی برای رفتار خطرناک قبلی برندی بود.

چنانچه کودک در حالتی قرار دارد که می‏خواهد با شما صحبت کند، از گوش دادن انعکاسی استفاده کنید

پس از پایان محرومیت زمان‎‏مند، حدس بزنید که کودک شما در حین انجام رفتار خطرناک، چه احساسی داشت. سپس از او بپرسید: آیا او چنین احساسی داشته است. فصل بعدی، چگونگی استفاده از «گوش دادن انعکاسی» را به شما نشان می‏دهد، تا اینکه بتوانید به کودک خود برای ابراز احساساتش کمک کنید. کودکانی که احساسات خود را درک کرده و می‏دانند که چگونه خشم و ناکامی خود را در قالب کلمات بیان کنند، کنترل بیشتری بر روی رفتار پرخاشگرانه و تکانشی خود دارند.

کمک‏های بیشتر برای کودک پرخاشگر

کودکان پرخاشگر، میزان بالایی از رفتار پرخاشگرانه کلامی و جسمی را نسبت به اعضای خانواده، سایر کودکان، بزرگسالان (از جمله معلمان) و اموال و دارایی‏ها حفظ می‏کنند. این کودکان به سرعت کتک می‏زنند، هل می‏دهند، لگد می‏زنند، گاز می‏گیرند، اذیت و مسخره می‏کنند، عذاب می‏دهند، تهدید می‏کنند، قشقرق به راه می‏اندازند، اشیاء را پرت می‏کنند و گریه سر می‏دهند. بسیاری ازکودکان، گاهی اوقات برخی از این رفتارها را انجام می‏دهند، اما کودک پرخاشگر به طور مکرر، اغلب این رفتارها را انجام می‏دهد.

هر چند که پرخاشگری کودک، تقریبا پاسخ «خودکار» نسبت به استرس و ناکامی است، اما یک هدف نیز دارد. این پرخاشگری دیگران را مجبور یا وادار می‏سازد تا آنچه را که می‏خواهد، به او بدهند. هنگامی که دیگران در مقابل خواسته‎‏های او مقاومت کرده و یا سعی می‏کنند رفتار پرخاشگرانه او را اصلاح نمایند، معمولا کودک پرخاشگر با ستیزه‏ جویی فزاینده و «خارج از کنترل شدن» واکنش نشان می‏دهد. خارج از کنترل شدن، یکی از شیوه‏ های کودکان پرخاشگر در تلاش برای کنترل دیگران است. همچنین کودکان پرخاشگر، به احتمال بیشتری دروغ می‏گویند و مسئولیت اعمال خود را انکار می‏کنند.

پرخاشگری می‏تواند به پیامدهای ناگواری منجر شود. من به همراه یک خانواده درمانگر دیگر، با استیون نه ساله و خانواده‏ اش کار می‏کردیم. پس از آنکه استیون به ‏طور تکانشی در اوج عصبانیت، لوله ‏ای را برداشته و با کوبیدن آن بر سر بچه‏ای دیگر موجب مرگ او شده بود، والدین او و دادگاه در جستجوی کمک برای او برآمده بودند. تلاش برای اصلاح الگوی رفتاری پرخاشگرانه کودک را به تعویق نیندازید.

معمولا، کودک پرخاشگر، از درخواست‏های والدین و سایر بزرگسالان تبعیت نمی‏کند. او مانند کودکان دیگر به این درخواست‏ها توجه نمی‏کند و به آن‏ها عمل نمی‏کند. قشقرق‏های او ابزاری است برای «ادب کردن والدین»، برای اینکه از او درخواست نکنند کارهایی را که خود نمی‏خواهد، انجام دهد. همچنین قشقرق‏های او، دیگران را از دخالت در آنچه که او می‏خواهد انجام دهد، باز می‏دارد.

 مشکلاتی که والدین با آنها روبرو هستند

«تنها کاری که من کردم، این بود که از او خواستم آشغال‏ها را بیرون ببرد. حدس می‏زنم او دوست ندارد این کار را انجام دهد!»

اغلب کودک پرخاشگر در زمانی که از او خواسته می‏شود کاری را که مطابق میلش نیست، انجام دهد، قشقرق به راه می‏اندازد.

کمک به کودک پرخاشگر و حتی دوست داشتن او، دشوار است. او می‏تواند یک خانواده و یا حتی کل یک کلاس را در آشفتگی خشم نگه دارد. والدین و معلمانی که سعی می‏کنند به کودکان پرخاشگر کمک کنند، اغلب در رابطه با احساسات خشم و ناکامی خودشان نسبت به چنین کودکانی، با مشکلات بسیاری دست به گریبان هستند.

بسیاری از والدینی که یک کودک عصبانی و غیرقابل کنترل دارند، امیدوارند که یک علت درونی پنهان برای رفتار پرخاشگرانه کودکشان پیدا شود. همچنین آنها می‏خواهند باور کنند که می‏توانند کودک خود را نزد مشاور بفرستند که یک «مشکل درونی» را کشف کرده و شخصیت و رفتار کودک آنها را با استفاده از یک روش درمانی جدید و نیرومند، سر و سامان دهد. والدینی که در سر دیگر این پیوستار قرار دارند، احساس درماندگی می‏کنند و بر این باورند که هیچ کاری برای کمک به کودک آنها نمی‏توان انجام داد.

حقیقت این است که می‏توان به کودک پرخاشگر کمک کرد و گاهی اوقات او به طور قابل توجهی تغییر می‎کند. با این وجود، کمک کردن به یک کودک پرخاشگر، برای والدین مسئولیت سنگینی است. این امر مستلزم تلاش بسیار، صبوری، «پیگیری»، مراقبت، و کاربرد مستمر روش‏های مدیریت کودک SOS توصیف شده در این کتاب می‏باشد. در اغلب موارد، کمک حرفه‏ای هم مورد نیاز است. فصل 22 درباره اینکه چه موقع و چگونه باید کمک حرفه‏ای دریافت کرد به بررسی می‏پردازد.

هنگامی که کودک پرخاشگر، در رابطه با دیگران، رفتار پرخاشگرانه و خطرناک از خود نشان می‏دهد، به طور مستمر از «گام‏های اساسی برای برخورد با رفتار پرخاشگرانه و خطرناک» که قبلا نام برده شدند پیروی کنید. هرگاه که او از تهدید فیزیکی یا کلامی استفاده کرد، از محرومیت زمان‏مند یا سایر روش‏های تنبیه ملایم، مانند پیامد منطقی یا جریمه رفتاری استفاده کنید.

مراقب باشید هنگامی که کودک پرخاشگر شما، به شیوه‏ای غیرپرخاشگرانه رفتار می‏کند و یا به توصیه ‏های شما عمل می‏کند، با تحسین و توجه کردن، او را پاداش دهید. همچنین یک برنامه امتیاز_ پاداش را برای کمک به او جهت بهبود رفتارش آغاز کنید. این روش در فصل 14 توصیف شده‏ است. به ازای هر نصف روز که او بدون رفتار پرخاشگرانه سپری می‏کند، به او چند امتیاز بدهید. او پس از کسب چندین امتیاز می‏تواند آنها را با پاداش‏های مادی و فعالیتی معاوضه کند.

بسیاری از کودکانی که در خانه پرخاشگر هستند، در مدرسه نیز چنین هستند. تلاش‏های خود را برای کاهش پرخاشگری کودکتان، با تلاش‏های معلم او هماهنگ کنید. به منظور آموختن چگونگی همکاری مؤثر با معلم کودک خود، فصل 19 را مطالعه کنید. کاهش پرخاشگری، مستلزم یک «حمله» مشترک است.

در ایالات متحده، رفتار خشن و پرخاشگرانه به طور فزاینده‏ای در حال گسترش است. میزان قتل در ایالات متحده، هفت برابر بیشتر از میزان آن در انگلستان، اروپا، ژاپن و بسیاری دیگر از کشورهای توسعه یافته است. کودکان در معرض میزان قابل توجهی خشم و خشونت در رسانه‏ های عامه و برنامه ‏های تفریحی هستند. قهرمانان عامه پسند در رسانه‏ ها، به طور مکرر مشکلات را با گفتاری بی نزاکت، پرخاشگرانه و خشونت آمیز حل و فصل می‏کنند.

پرخاشگری کودکان اغلب با مشاهده رفتار پرخاشگرانه این «الگوها»، افزایش پیدا می‏کند. همانطور که در فصل‏های قبلی اشاره شد، مراقب باشید که شما و همسرتان الگوی مناسبی را به کودک خود عرضه کنید.

تا جایی که می‏توانید قرار گرفتن کودک خود را در معرض الگوهای پرخاشگر در فیلم‏ها، تلویزیون، موسیقی، بازی‏های کامپیوتری، مطالب نوشتاری و ورزش‏های پخش شده در تلویزیون مانند کشتی محدود نمایید.

این نکات عمده را به یاد داشته باشیم

• هرگاه که شاهد رفتار پرخاشگرانه کودک خود بودید از «گام‏های اساسی برای برخورد پرخاشگرانه و خطرناک» استفاده کنید.
• قرار گرفتن کودک خود را در معرض همسالان و الگوهای پرخاشگر در برنامه‏ های کارتونی، فیلم‏ها، تلویزیون و موسیقی‏های عامه پسند محدود نمایید.
• شما می‏توانید با استفاده از روش‏های مدیریت کودک SOS، کودک پرخاشگر خود را برای بهبود رفتارش یاری دهید.