آموزش به کودکان برای بیان احساسات

«آن‎‏ها به تو گفتند که با تو بازی نمی‏کنند، چون تو یک دختر هستی؟... می‏فهمم چرا اینقدر احساس آزردگی و عصبانیت می‏کنی... .»

پدر در صندلی راحتی خود نشسته بود که استاسی، 10 ساله به شدت در را به هم کوبید و با عصبانیت وارد اتاق شد. او کلاه و دستکش بیسبال پوشیده بود و با اخم و عصبانیت گفت: «دفعه بعد با همین چماق توی سر اون پسره می‏زنم!»

پدر: «چی شده استاسی؟ اتفاقی افتاده؟»

استاسی: «من رفته بودم بیسبال بازی کنم. اما آن پسرهای بدجنس من را راه ندادند.»

پدر: «تو رو راه ندادند؟»

استاسی: «آره! آنها گفتند: با دخترا بازی نمی‏کنند. بعدش همه‏شون به من خندیدند!»

پدر: «آن‎‏ها گفتند با تو بازی نمی‏کنند، چون تو یک دختر هستی؟... می‏فهمم چرا اینقدر احساس آزردگی و عصبانیت می‏کنی... .»

پدر با توجه کردن به استاسی، گوش دادن به او و انعکاس احساساتش، از او حمایت عاطفی به عمل آورد. او به استاسی کمک کرد تا دریابد که احساس او چیزی بیش از یک خشم ساده است. او علاوه بر خشم، احساس آزردگی و طرد شدن هم می‏کرد.

ما می‏خواهیم که از کودکان خود در مقابل ناامیدی، ناکامی وتعارض با سایر افراد، حفاظت کنیم. با این وجود، ما نمی‏توانیم که همواره آنها را زیر بال حمایتی خود بگیریم. آنچه که ما می‏توانیم انجام دهیم، این است که آنها را کمک کنیم تا احساسات خود و از جمله تجارب ناخوشایند را درک کرده و با آنها سازگاری پیدا کنند. با استفاده از گوش دادن انعکاسی، ما کودکان خود را تشویق می‏کنیم تا احساسات خود را ابراز و آنها را با ما در میان بگذارند. گوش دادن انعکاسی عبارت است از: خلاصه کردن و بازگویی مختصر احساسات کودک و موقعیتی که ظاهرا موجب این احساسات شده‏ است.

کودک شما از طریق در میان گذاشتن احساسات ناخوشایند خود با شما آزردگی خود را کاهش داده و از باری که به دلیل این احساسات به دوش می‏کشد، کاسته می‏شود. او همچنین کنترل بیشتری بر روی هیجانات و رفتار خود کسب کرده و در روبرو شدن با چالش‏ها و ناکامی‏های زندگی روزمره، دست به انتخاب‏های بهتری می‏زند. ارتباطات شما با کودکتان بهبود پیدا می‏کند و شما رابطه نزدیکتری با هم خواهید داشت.

والدین از چه زمانی باید گوش دادن انعکاسی را آغاز کنند

کودکان سه ساله برای سود بردن از گوش دادن انعکاسی، چندان خردسال به حساب نمی‏آیند. البته به شرطی که والدین در گفتار خود از زبانی ساده و مختصر استفاده کنند. پسران و دختران، در زمینه ابراز و بیان نمودن احساسات به یک اندازه، به کمک نیاز دارند. پسران و دخترانی که با احساسات خود در تماس هستند، مردان و زنانی سازگارتر خواهند شد.

از مهارت‏های اساسی گوش دادن انعکاسی استفاده کنید.

از مهارت‏ ارتباطی گوش دادن انعکاسی، برای کمک به کودکتان جهت آموختن بیان احساساتش استفاده کنید. زمانی که کودک شما بیان احساسات خود را آغاز می‏کند. از پنج رهنمود زیر پیروی کنید:

تمامی احساسات کودک خود را پذیرفته و به آنها احترام بگذارید

این کار را با گوش دادن دقیق، حفظ سکوت در حین گوش دادن و پرهیز از قضاوت انجام دهید. البته لازم نیست شما تمامی اقدامات یا رفتارهای آنها را بپذیرد، بلکه این پذیرش فقط در مورد احساسات ضرورت دارد. او می‏تواند به شما بگوید که تا چه اندازه از برادرش عصبانی است، اما اجازه ندارد که این خشم خود را از طریق اذیت کردن و یا کتک زدن او ابراز کند.

به او نشان دهید که به آنچه که می‏گوید، گوش می‏دهید

توجه دقیق شما، او را برای بیان ایده‏ ها و احساساتش، پاداش می‏دهد. از کاری که انجام می‏دهید، دست بکشید، به سمت او برگردید، تماس چشمی را با او حفظ کنید و به دقت به او گوش دهید. همچنین، با تکان دادن سر و گفتن گاه به گاه «آها... بله... می‏فهمم...» توجه خود را به او نشان دهید.

آنچه را که از کودکتان شنیدید و برداشت خود از احساس او را، برایش بازگو کنید

گاهی اوقات هسته اصلی گفته ‏های او و هم احساسات و موقعیتی را که ظاهرا موجب احساسات او شده است، بطور خلاصه، بازگویی و در قالبی دیگر بیان کنید. تنها گوش دادن و درک کردن، کافی نیست. شما باید در قالب کلمات  گفته‏ ها، افکار و احساسات او را به خودش انعکاس دهید و این همان گوش دادن انعکاسی است. مهارتی که دستیابی به آن مستلزم تمرین است.

سعی نکنید که دقیقا کلمات او را تکرار کنید. از واژگان مشابهی استفاده کنید. که همان معنا و احساس را برسانند. به دختر سه ساله و ناامید خود بگویید: «تو احساس بدی داری. (احساس) زیرا این بار نتوانستی با بابا به فروشگاه بروی» (موقعیت).

ممکن است کودک شما چیزهایی را بر زبان بیاورد که شما آنها را بسیار ناراحت کننده و تهدید کننده بیابید. به عنوان مثال، ممکن است او بگوید: «هیچ کس در مدرسه من را دوست ندارد!» در چنین مواقعی هنگامی‏که به گفته‏ های او گوش داده و آنها را انعکاس می‏دهید، محکم باشید و دستخوش نگرانی و یا احساس گناه نشوید. والد کمک کننده‏ای باشید و او راتشویق کنید تا احساس خود را- هرچه که باشد- بیان کند. او به کمک شما نیاز دارد. چنانچه شما بتوانید همچون آینه‏ ای صادق بازتاب دهنده افکار و احساسات کودکتان به خود او باشید، به او کمک خواهید کرد تا با احساسات خود بهتر کنار بیاید و دست به انتخاب‏های بهتری بزند.

اغلب، کودکان در مورد احساسات منفی و ناخوشایندی که پشت آن احساسات قرار دارند، مبالغه می‏کنند. کودک خود را از طریق گوش دادن انعکاسی برای درک و روشن ساختن احساساتش و توصیفی که از موقعیت دارد، یاری دهید. با این وجود، به او نگویید که در این مورد مبالغه می‏کند، زیرا این کار ازتمایل او برای در میان گذاشتن سایر احساساتش با شما، خواهد کاست.

احساسات او را نامگذاری کنید

نامگذاری احساسات، نخستین گام برای درک و مدیریت آنهاست. لیست زیر، با عناوین «نام‏هایی برای احساسات خوشایند» و « نام‏هایی برای احساسات نا‏خوشایند » را بررسی کنید. این دو لیست برچسب‏ها و عناوینی را برای احساسات مثبت و منفی رایج که هم توسط بزرگسالان و هم توسط کودکان تجربه می‏شوند، در اختیار شما قرار می‏دهند. در صورتی که کودک شما خردسال است، توجه داشته باشید که از واژه ‏های ساده برای کمک به او جهت نامگذاری احساسات استفاده کنید.

پس از آنکه به دقت به صحبت‏های کودک خود گوش داده و حالات چهره او را مشاهده کردید، یک «حدس قریب به یقین» در مورد احساس او داشته و با احتیاط آن را نامگذاری کنید. به عنوان مثال، به فرزند نه ساله خود بگویید: «به نظر می‏رسد که احساس ناامیدی (یک احساس) می‏کنی و احتمالا کمی هم آزرده (یک احساس دیگر) هستی و علت اینها هم نوع رفتاری است که معلم با تو داشته است (موقعیت)». اگر حدس اول شما نادرست بود، حدس دیگری بزنید. در گفتار خود به کودک احترام بگذارید. آرام باشید و ملایم و شمرده صحبت کنید. او را تشویق کنید، در صورتی که حدس شما نادرست بود، این را به شما اطلاع دهد و شما را کمک کند تا حدس خود را اصلاح کنید.

توصیه ‏ها، پیشنهادات، اطمینان خاطر یا دیدگاه‏های جایگزین در مورد موقعیت را در اختیار او قرار دهید

(این کار را تنها و فقط پس از یاری دادن به کودک برای بررسی احساساتش انجام دهید)

چنانچه توصیه‏ ها، پیشنهادها، اطمینان خاطر در ابتدا ارائه شوند، مانع از تلاش کودک شما برای بیان و درک احساساتش می‏شوند. شما یادگیری مهارت گوش دادن انعکاسی را چگونه آغاز می‏کنید؟ روش انعکاس احساسات مثبت همانند شیوه انعکاس احساسات منفی است. بیشتر والدین، این کار را بسیار آسان تر و خوشایندتر می‏یابند که تمرین مهارت گوش دادن انعکاسی را با احساسات خوشایند و مثبت کودک، آغاز کنند.

دفعه بعدی که کودک شما چیزی را به شما می‏گوید و به نظر می‏رسد که احساسات مثبتی دارد، (مانند احساس هیجان، آسودگی خاطر، اشتیاق، افتخار یا شادمانی)، این احساسات را انعکاس دهید. همچنین توصیف او از موقعیت و یا رویدادی را که ظاهرا موجب این احساسات شده است، انعکاس دهید. به عنوان مثال، بگویید: «به نظر می‏رسد که خیلی آسوده ‏خاطری(یک احساس)، چون برنامه تکنوازی پیانو لغو شده است(موقعیت).» یا بگویید: «چون به مهمانی مایک دعوت شدی(موقعیت)، هیجان زده و شاد(احساس) هستی.» مهارت گوش دادن انعکاسی را تمرین کنید تا آن را یاد بگیرید.

«احساس می‏کنم که انگار دیگر هیچ دوستی ندارم.»

هنگامی که پسر بزرگتر من اریک، چهار ساله بود، او را درحالی یافتم که در کنار تاب، در حیاط پشتی گریه می‏کرد. اشک از روی صورت کثیف و خاکی او جاری بود. در حالی که هق هق گریه می‏کرد، گفت: «من از جف متنفرم! او تو صورت من خاک پاشید!»

من که سعی کردم احساسات او را منعکس کنم، گفتم: «تو از جف عصبانی هستی، چون توی صورتت خاک پاشیده است و خاطر تو را آزرده است.»

اریک پاسخ داد: «آره احساس می‏کنم که دیگر هیچ دوستی ندارم!»

ما به داخل خانه رفتیم و من به او کمک کردم تا صورتش را بشوید. مهم‏تر از آن، اینکه من با انعکاس احساس خشم و آزردگی‏اش به او کمک کردم تا با رفتار اهانت آمیز یک دوست، سازگاری پیدا کند. بعد از ظهر همان روز من اریک و جف را دیدم که شاد و سرخوش با یکدیگر بازی می‏کردند.